Kennsla, tileinkun og viðhorf – íslenskt táknmál og íslenska sem annað mál

Í yfir 90% tilvika eru foreldrar heyrnarlausra barna sjálfir heyrandi og byrja því ekki að læra táknmál fyrr en eftir fæðingu barnsins. Foreldrarnir læra táknmálið sem annað mál og auk þess sem mál af öðrum miðlunarhætti. Engu að síður eru þeir helstu málfyrirmyndir barnsins fyrstu ár máltökunnar. Aðrar málfyrirmyndir íslenskra táknmálsbarna eru oft aðilar sem hafa erlent táknmál sem sitt fyrsta mál og íslenska táknmálið sem annað mál. Mikið af ílagi barnanna kemur því frá annarsmáls notendum. Í þessu erindi verður sjónum beint að handrófi íslenska táknmálsins og notkun þess í snemmtækri íhlutun með táknmálsbörnum. Rætt verður um mikilvægi þess að auka handformavitund fyrirmyndanna til að tryggja betra ílag og þar með að börnin öðlist góða hljóðkerfisvitund. Sýnt verður fram á að handróf ÍTM sé góð leið til þess. Einnig verður rætt um jákvæð áhrif táknmálsríms í málörvun og hlutverk handrófsins í því samhengi.

Fyrirlesturinn fellur niður.

Í fyrirlestrinum verður glímt við tvær spurningar. Í fyrsta lagi hvort sama hugræna úrvinnslan liggi að baki uppbyggingu málfræðinnar í ílagsfærni og frálagsfærni. Í öðru lagi hvort þróunarferlið haldist í hendur í máltileinkun, þ.e. þurfa málnemar að skilja tal og texta áður en þeir verða færir um að tala og skrifa?
Flestar rannsóknir á máltileinkun byggja á gögnum þar sem málnemar tala eða skrifa (productive language) – mun færri nota gögn þar sem málnemar hlusta eða lesa (e. receptive language) og líklega hafa flestir sem fást við tungumál þá hugmynd að ílagsfærni þróist á undan frálagsfærni. Sú hugmynd kemur t.d. mjög skýrt fram í úrvinnslukenningunni, þar sem staðhæft er að einungis rannsóknir sem byggjast á talmálsgögnum séu gildar til að prófa kenninguna og fullyrt er að þessir færniþættir þróist á ólíkan hátt.
En er alveg víst að sú sé raunin? Í fyrirlestrinum veltum við upp þeirri hugmynd að þróunarferli máltileinkunar sé eins, þvert á öll skynfæri. Rökstuðningur okkar byggir á niðurstöðum rannsókna þar sem önnur gögn en talmálsgögn hafa verið mátuð við úrvinnslukenninguna og niðurstöðum rannsókna sem sýna fram á að sama hugmyndin, hvort sem hún er aktíf eða passíf, kveikir á sömu frumum í heilanum, svokölluðum spegilfrumum.

Á seinustu árum hefur fjölgað í kennarahópnum í námsgreininni Íslenska sem annað mál til að koma til móts við sívaxandi fjölda nemenda í námsgreininni og hafa móðurmál kennaranna verið ýmis. Rannsóknir erlendis hafa leitt í ljós að munur getur verið á viðhorfum nemenda til náms eftir því hvort kennarinn hefur kennslumálið að móðurmáli eða ei og er því forvitnilegt að kanna afstöðu þeirra sem stunda nám í íslensku sem öðru máli í ljósi þess.

Í þessu erindi verður sagt frá niðurstöðum viðhorfsrannsóknar sem var gerð meðal nemenda í Íslensku sem öðru máli á vorönn 2019 og byggir hún á spurningalista með lokuðum og opnum spurningum. Ljósi verður varpað á afstöðu nemenda með sérstöku tilliti til þriggja þátta en þeir eru færniþættirnir í tileinkun tungumála – þ.e. hlustun, lestur, talað mál og ritun – svo og námsaðferðir og hvati til náms.